وقتی لثه ناگهان شروع به درد گرفتن میکند، اولین فکری که به ذهن خیلیها میرسد این است: «فعلاً در خانه یک کاری بکنم تا درد کمتر شود، بعد اگر بهتر نشد میروم دندانپزشکی.» واقعیت این است که در بسیاری از موارد، درمان خانگی میتواند درد و التهاب لثه را تا حدی آرام کند؛ اما اگر علت اصلی، عفونت یا بیماری لثه باشد، تنها راهحل قطعی، معاینه و درمان حرفهای است. بهترین و مؤثرترین «درمان خانگی درد لثه» در بلندمدت، پیشگیری از ایجاد التهاب و عفونت است.
در کلینیک دندانپزشکی قدس ما همیشه به مراجعان تأکید میکنیم که درمانهای خانگی فقط نقش «کمکدرمانی و موقت» دارند؛ یعنی میتوانند درد و التهاب را کاهش دهند، ولی نمیتوانند جرمهای سخت، عفونت عمقی یا مشکلات ساختاری لثه و استخوان را برطرف کنند. در ادامه، هم دلایل درد لثه را مرور میکنیم، هم روشهای خانگی مؤثر و نسبتاً ایمن را معرفی میکنیم و هم توضیح میدهیم چه زمانی باید حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید.
نقش التهاب، عفونت و تحریک مکانیکی در بروز درد لثه
درد لثه معمولاً بدون دلیل ظاهر نمیشود. شایعترین علت، التهاب لثه است؛ التهابی که اغلب بهخاطر تجمع پلاک و باکتری در لبه لثه و بین دندانها ایجاد میشود. اگر پلاک بهموقع با مسواک و نخ دندان پاک نشود، بهتدریج به جرم سخت تبدیل میشود و لثه را تحریک و ملتهب میکند.
علاوه بر التهاب، موارد زیر هم میتوانند باعث درد لثه شوند:
- عفونت لثه یا آبسه کوچک در کناره دندان
- زخم ناشی از گیر کردن غذای سفت، لبه تیز دندان یا ترمیم نامناسب
- مسواکزدن خشن یا استفاده از مسواک خیلی زبر
- تحریک ناشی از پروتز نامناسب، براکت ارتودنسی یا دندان مصنوعی
درک اینکه درد ناشی از التهاب ساده است یا عفونت جدی، کمک میکند تصمیم بگیرید درمان خانگی کافی است یا باید سریعتر به دندانپزشک مراجعه کنید.
عفونت لثه چیست؟
عفونت لثه معمولاً زمانی رخ میدهد که تجمع باکتریها در شیار بین دندان و لثه، از یک التهاب ساده (ژنژیویت) فراتر میرود و به تخریب بافت لثه و حتی استخوان اطراف دندان میرسد. در مراحل اولیه، ممکن است فقط قرمزی، تورم و خونریزی لثه را ببینیم؛ اما در مراحل پیشرفتهتر، آبسه (کیسه چرکی)، درد ضرباندار و حتی لقشدن دندان ایجاد میشود.
شایعترین علائم عفونت لثه
علائم میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- تورم موضعی لثه کنار یک دندان
- درد هنگام لمس یا جویدن
- قرمزی یا تیره شدن رنگ لثه
- خونریزی هنگام مسواکزدن یا خودبهخود
- بوی بد دهان و مزهی ناخوشایند
- در برخی موارد، خروج چرک از کنار دندان
هرچه این علائم شدیدتر و طولانیتر باشند، احتمال عفونت عمقیتر بیشتر میشود.
علتهای اصلی التهاب و عفونت لثه
از نگاه بالینی، شایعترین علت بهداشت ناکافی دهان است، اما عوامل دیگری هم نقش دارند:
- جرمهای قدیمی که سالها روی دندان ماندهاند
- دندانهای نهفته یا نیمهنهفته (مثلاً دندان عقل)
- ترمیمهای نامناسب که باعث گیر غذایی میشوند
- سیگار، قلیان و برخی بیماریهای سیستمیک مثل دیابت
- خشکی دهان، تغییرات هورمونی (مثلاً دوران بارداری یا یائسگی)
در کلینیک دندانپزشکی قدس همیشه قبل از هر درمان خانگی یا دارویی، تلاش میکنیم علت اصلی را شناسایی کنیم؛ چون تا زمانیکه عامل زمینهای اصلاح نشود، درد و التهاب تمایل به بازگشت دارند.
راههای تشخیص اولیه عفونت و التهاب لثه در منزل
در خانه میتوانید با چند نشانه ساده وضعیت را ارزیابی کنید:
- در آینه نگاه کنید: لثه باید صورتی کمرنگ باشد، نه قرمز تیره و بادکرده.
- آرام با انگشت تمیز یا دستهی مسواک لثه را لمس کنید: اگر درد شدید، خونریزی یا خروج مایع داشتید، مسئله جدیتر است.
- بوی دهان را بررسی کنید: بوی بسیار بد و مداوم، نشانه تجمع زیاد باکتری و احتمال عفونت است.
با اینحال، این بررسیها جای تشخیص حرفهای را نمیگیرد؛ فقط کمک میکند تصمیم بگیرید درمان خانگی موقت کافی است یا باید سریعتر به دندانپزشک مراجعه کنید.
انواع عفونت لثه و تفاوت علائم آنها
بهطور ساده میتوان چند وضعیت را از هم تفکیک کرد:
التهاب ساده لثه (ژنژیویت): قرمزی، خونریزی هنگام مسواک، درد خفیف یا احساس سوزش.
پریودنتیت: عقبرفتن لثه، بوی بد، تجمع جرم، گاهی لقشدن دندان.
آبسه لثهای یا پریودنتال: درد تیز و ضرباندار، تورم موضعی، گاهی چرک و تب.
در حالت اول، درمان خانگی همراه با جرمگیری و اصلاح بهداشت موفقیت بالایی دارد؛ اما در دو حالت بعد، معمولاً نیاز به مداخله تخصصی در کلینیک وجود دارد.
درمان خانگی درد لثه با روشهای ثابتشده و قابل اعتماد
نکته مهم: تمام روشهای زیر جنبهی کمکدرمانی دارند و جایگزین جرمگیری، درمان عفونت یا اصلاح ترمیمهای مشکلدار در مطب نیستند.
شستشو با آب نمک برای کاهش التهاب و درد
محلول آب نمک ولرم یکی از سادهترین و ایمنترین روشهای خانگی است.
- نصف قاشق چایخوری نمک را در یک لیوان آب ولرم حل کنید.
- ۳۰ ثانیه در دهان بچرخانید و بعد خارج کنید.
- روزی ۲ تا ۳ بار، حداکثر بهمدت چند روز استفاده کنید.
آب نمک به کاهش التهاب، شستشوی مواد غذایی و کاهش بار میکروبی کمک میکند، اما نمیتواند جرمهای سخت را از بین ببرد.
کمپرس گرم یا سرد برای تسکین فوری درد
اگر درد لثه با تورم صورت یا ضربان همراه است، معمولاً کمپرس سرد روی گونه میتواند درد و تورم را کاهش دهد. هر بار ۱۰–۱۵ دقیقه، با فاصله. در برخی التهابهای مزمن یا بدون تورم، کمپرس گرم ملایم احساس بهتری ایجاد میکند. مهم این است که:
- کمپرس مستقیم روی لثه قرار نگیرد،
- از حرارت یا سرمای بسیار شدید استفاده نشود،
- اگر درد شدید یا تورم زیاد است، مراجعه به دندانپزشک بهتعویق نیفتد.
استفاده از چای کیسهای برای آرامسازی لثه
چای سیاه حاوی تاننهاست که خاصیت قابض و ضدالتهابی ملایمی دارند.
- یک چای کیسهای را در آب جوش قرار دهید، سپس اجازه دهید کمی خنک و ولرم شود.
- کیسه چای را چند دقیقه روی لثه ملتهب بگذارید.
این روش میتواند به کاهش خونریزی خفیف و آرامکردن التهاب سطحی کمک کند؛ اما جایگزین درمان اصلی عفونت یا جرمگیری نیست.
تسکین درد لثه با هیدروژن پراکسید
هیدروژن پراکسید رقیق (در برخی دهانشویهها) میتواند باکتریها را موقت کاهش دهد؛ اما محلول غلیظ خطرناک و باعث سوختگی لثه میشود. اگر دندانپزشک استفاده کند، حتماً رقیقسازی و مدت مصرف را رعایت کنید. هرگز محلول ۳٪ داروخانهای را مستقیم و طولانی استفاده نکنید. در کلینیک دندانپزشکی قدس فقط در موارد مشخص و تحت کنترل از پراکسید استفاده میکنیم و بیماران خودسرانه سراغ آن نروند.
سیر و نقش آن در کاهش باکتریهای مضر
سیر خاصیت ضدباکتری و ضدالتهاب طبیعی دارد، اما استفاده مستقیم و طولانی از سیر خام روی لثه میتواند باعث سوختگی شیمیایی و تحریک شدید شود. اگر کسی بخواهد از خواص سیر استفاده کند:
- بهتر است بهصورت خوراکی و در چارچوب یک رژیم غذایی سالم باشد،
- نه به شکل قرار دادن حبه سیر یا خمیر سیر روی لثه.
بنابراین، ما سیر را بیشتر در حد یک عامل تقویتی عمومی در تغذیه میپذیریم، نه درمان موضعی روی لثه.
روغنهای ضروری و گیاهی
روغنها و اسانسهای گیاهی باید با احتیاط و همیشه بهصورت رقیقشده استفاده شوند؛ بسیاری از آنها در صورت تماس مستقیم و غلیظ، باعث تحریک و حساسیت میشوند.
اسانس پونه کوهی
برخی مطالعات، خاصیت ضدباکتری و ضدقارچی برای اسانس پونه کوهی مطرح کردهاند؛ اما این اسانس بسیار قوی است و هرگز نباید بهصورت مستقیم روی لثه گذاشته شود. اگر استفاده میشود، باید بهصورت بسیار رقیق و برای مدت محدود، و ترجیحاً تحت نظر متخصص طب مکمل یا دندانپزشک آگاه باشد.
اسانس آویشن
آویشن هم ترکیبات ضدباکتری دارد. برخی دهانشویههای گیاهی از عصاره آویشن استفاده میکنند. استفاده از دهانشویههای استاندارد حاوی آویشن، بهمراتب ایمنتر از استفاده خانگی از اسانس خالص است.
اسانس میخک
میخک بهخاطر وجود ماده «اوجنول» خواص ضد درد و ضدالتهاب ملایمی دارد. در دندانپزشکی هم از مشتقات آن استفاده میشود. اما:
- استفاده طولانی و مستقیم از روغن میخک روی لثه میتواند باعث تحریک و سوزش شود.
- بهتر است بهجای روشهای خانگی ناایمن، از ژلها یا فرآوردههای دارویی استاندارد استفاده شود.
روغن نارگیل و دیگر روغنهای گیاهی
غرغره کردن روغن (Oil Pulling) با روغن نارگیل یا کنجد یکی از روشهای طب سنتی در برخی کشورهاست. ممکن است به شستشوی مکانیکی و نرم شدن پلاک کمک کند، اما جایگزین مسواک، نخ دندان و جرمگیری نیست. اگر کسی از این روش استفاده میکند، باید:
- آن را حداکثر ۱۰–۱۵ دقیقه انجام دهد،
- سپس روغن را بیرون بریزد و دهان را با آب بشوید،
- و همچنان بهداشت استاندارد دهان را رعایت کند.
داروهای بدون نسخه برای کنترل درد لثه
مسکنهای رایج (مثل استامینوفن یا برخی داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی) میتوانند به کاهش موقت درد کمک کنند؛ اما:
- مصرف آنها باید طبق بروشور و توصیه پزشک باشد،
- در افراد با مشکلات گوارشی، کلیوی، بارداری یا مصرف داروهای دیگر، حتماً باید احتیاط شود.
دارو فقط «علامت» را کم میکند، نه علت را. بنابراین اگر درد ادامه داشت، مراجعه به کلینیک دندانپزشکی قدس یا دندانپزشک معتمد ضروری است.
۱۰ راهکار کامل برای مدیریت عفونت لثه در خانه
بهطور خلاصه، برای کنترل نسبی درد و التهاب خفیف لثه در خانه میتوان:
- شستشو با آب نمک ولرم.
- استفاده از کمپرس سرد روی صورت در موارد تورم.
- اصلاح مسواکزدن (مسواک نرم، فشار کم، حرکت ملایم).
- استفاده منظم از نخ دندان با دقت و آرامش.
- کاهش مصرف قند و نوشابههای گازدار.
- نوشیدن آب کافی در طول روز.
- استفاده از دهانشویههای ملایم غیرالکلی (در صورت تأیید دندانپزشک).
- اجتناب از سیگار و قلیان.
- استفاده محدود و ایمن از روشهایی مثل چای کیسهای یا روغنهای گیاهی استاندارد.
- برنامهریزی برای ویزیت دندانپزشکی در اولین فرصت، بهخصوص اگر علائم بیش از چند روز ادامه دارند.
اقدامات کلیدی برای جلوگیری از بازگشت درد لثه
اهمیت رعایت بهداشت دهان و دندان: رعایت بهداشت دهان با مسواک و نخ دندان منظم، بهترین روش خانگی پیشگیری از درد و التهاب لثه است و آموزش عملی این روش در کلینیکها تأثیر پیشگیرانه بالایی دارد.
دهانشویههای مفید برای لثه: دهانشویههای آنتیباکتریال ملایم (ترجیحاً بدون الکل) میتوانند به کاهش پلاک و التهاب کمک کنند. برخی دهانشویهها مخصوص لثههای حساس و مبتلا به التهاب طراحی شدهاند. انتخاب نوع دهانشویه بهتر است بعد از معاینه و بر اساس وضعیت لثه انجام شود.
تغییر عادات روزانه برای کاهش التهاب لثه: ترک سیگار، کنترل استرس، مدیریت قند خون و اجتناب از جویدن اجسام سفت، در کنار بهداشت دهان، التهاب مزمن لثه را کاهش میدهند.
راههای پیشگیری از عفونت لثه در بلندمدت: جرمگیری منظم، ترمیم دندانها، بررسی دندانهای عقل و پیگیری خونریزی لثه، از روشهای کلیدی پیشگیری از عفونت لثه هستند.
در کلینیک دندانپزشکی قدس هدف این است که با برنامهریزی منظم برای چکاپ و جرمگیری، بیمار هیچوقت به مرحلهی عفونت شدید و درد طاقتفرسا نرسد.
سوالات متداول درمان خانگی درد لثه
بهترین روش، ترکیبی از چند کار ساده و ایمن است: شستشو با آب نمک ولرم، اصلاح مسواکزدن، استفاده از نخ دندان، کاهش مصرف قند و نوشیدنیهای گازدار و در صورت نیاز، مصرف مسکن طبق توصیه پزشک. این روشها میتوانند درد خفیف و التهاب سطحی را آرام کنند؛ اما اگر درد بیشتر از ۲–۳ روز طول کشید یا علائم شدیدتر شد، باید حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید.
آب نمک برای بسیاری از موارد التهاب خفیف و سطحی لثه مفید است و به کاهش تورم، شستشوی باقیمانده غذا و کاهش باکتریها کمک میکند. اما در آبسههای عمیق، عفونت شدید یا بیماری پیشرفته لثه، تنها با آب نمک مشکل حل نمیشود. در این موارد، آب نمک ممکن است کمی علائم را سبک کند، اما جایگزین جرمگیری، درمان عفونت یا جراحی لازم نیست.
سیر و برخی گیاهان دارویی خاصیت ضدباکتری و ضدالتهاب دارند، اما استفاده مستقیم و غلیظ آنها روی لثه میتواند باعث سوختگی و تحریک شدید شود. اگر هم قرار است از گیاهان دارویی استفاده شود، بهتر است به شکل دهانشویهها یا فرآوردههای استاندارد و با مشورت دندانپزشک باشد. در هر صورت، هیچ گیاه دارویی نمیتواند جای جرمگیری و درمان عفونت حرفهای را بگیرد.
مسکنهای بدون نسخه معمولاً میتوانند درد لثه را بهطور موقت کاهش دهند و کمک کنند تا بیمار راحتتر بخوابد یا کارهای روزمرهاش را انجام دهد. اما این داروها علت اصلی مشکل را درمان نمیکنند و اگر درد ناشی از عفونت یا بیماری لثه باشد، فقط «ماسککردن» درد است. به همین خاطر، در صورت تداوم درد یا وجود تورم و بوی بد دهان، لازم است به دندانپزشک مراجعه کنید، حتی اگر با مسکن کمی بهتر شده باشید.
وقتی درد همراه با تورم قابلمشاهده در لثه یا صورت، خروج چرک، بوی بد شدید، تب، بیحالی یا لقشدن دندان باشد، احتمال عفونت جدی بالا است. در این شرایط، درمان خانگی بهتنهایی کافی نیست و تأخیر میتواند باعث گسترش عفونت شود. در چنین وضعیتی، باید هرچه سریعتر برای معاینه و درمان تخصصی به دندانپزشک یا مرکزی مانند کلینیک دندانپزشکی قدس مراجعه کنید.
بهطور کلی، شستشو با آب نمک ولرم، مسواکزدن ملایم با مسواک نرم، استفاده از نخ دندان با دقت، نوشیدن آب کافی و کاهش مصرف قند از روشهای نسبتاً بیخطر و مفید هستند. استفاده از چای کیسهای ولرم روی لثه ملتهب هم در کوتاهمدت میتواند کمککننده باشد. اما استفاده از مواد بسیار اسیدی، محلولهای غلیظ پراکسید، سیر یا اسانسهای خالص روی لثه بدون مشورت، میتواند آسیبزننده باشد.
کنترل ۱۰۰٪ همه عوامل همیشه ممکن نیست؛ چون ژنتیک، بیماریهای زمینهای و شرایط عمومی بدن هم تأثیر دارند. اما با رعایت بهداشت دقیق دهان، جرمگیری منظم، تغذیه سالم، ترک سیگار و مراجعه سریع در صورت مشاهده خونریزی یا التهاب لثه، میتوان احتمال عفونت و درد جدی لثه را بهطور چشمگیری کاهش داد. برنامهی منظم چکاپ و مراقبت که در کلینیک دندانپزشکی قدس برای مراجعان تنظیم میشود، دقیقاً با همین هدف طراحی شده است.
