اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) یکی از مسائل مهمی است که بر عملکرد مفصل فک و عضلات کنترل‌کننده حرکت فک تأثیر می‌گذارد. یکی از رایج‌ترین نشانه‌های این اختلال، صدای کلیک در مفصل TMJ است که اغلب نگران‌کننده و دردناک می‌شود. در این مقاله، به بررسی نقش دستگاه‌های داخل دهانی در مدیریت موثر این مشکل می‌پردازیم.
کلیک TMJ به صدای کلیک یا ترکیدن مفصل فک هنگام باز یا بسته کردن دهان اشاره دارد که ممکن است با درد یا ناراحتی همراه باشد. این حالت معمولاً ناشی از عواملی چون ناهماهنگی مفصل، فرسایش غضروف یا فشار وارد بر مفصل است.
آناتومی مفصل گیجگاهی فکی
مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) یکی از اجزای مهم آناتومی است که هم به عنوان مفصل و هم به عنوان مفصل لغزشی عمل کرده و استخوان فک پایین را به استخوان‌های تمپورال جمجمه، واقع در جلوی هر گوش، متصل می‌کند. این مفصل پیچیده به حرکات ضروری برای صحبت کردن، جویدن و خمیازه کشیدن کمک می‌کند. در اینجا به بررسی آناتومی آن می‌پردازیم:
ساختارهای استخوانی
- فک پایین: دارای یک قسمت گرد به نام کندیل است که با استخوان تمپورال مفصل می‌شود.
- استخوان گیجگاهی: این استخوان جمجمه حفره‌ای دارد که فک پایین در آن قرار می‌گیرد.
رباط‌ها و کپسول
- کپسول: یک بافت فیبری که مفصل را کاملاً محصور کرده و موجب ثبات آن می‌شود.
- رباط جانبی (گیجگاهی – فکی): از مفصل حمایت کرده و حرکات بیش از حد را که ممکن است به مفصل آسیب برساند، محدود می‌کند.
دیسک مفصلی: این دیسک فیبر و غضروفی بیضی‌شکل بین کندیل فک پایین و استخوان تمپورال قرار دارد و به‌عنوان بالشتک عمل می‌کند، حرکت فک را تسهیل کرده و در حین جویدن و حرکات دیگر، ضربه‌ها را جذب می‌کند.
غشای سینوویال: این غشا کپسول را پوشانده و مایع سینوویال تولید می‌کند که مفصل را روان کرده و اصطکاک را در حین حرکات فک کاهش می‌دهد.
عضلات درگیر:
- چندین عضله به حرکت و عملکرد TMJ کمک می‌کنند:
- ماستر (Masseter): فک پایین را بالا برده و آن را می‌بندد.
- تمپورالیس (Temporalis): فک پایین را بالا برده و جمع می‌کند.
- پتریگوئید داخلی: به بالا بردن فک کمک کرده، در حالی که پتریگوئید جانبی به باز کردن فک و حرکت‌های پهلو به پهلو کمک می‌کند.
اعصاب و تأمین خون:
- عصب سه‌قلو عصب جمجمه‌ای: این عصب یکی از مهم‌ترین اعصاب در ناحیه سروگردن است که وظیفه انتقال حس و کنترل حرکت را بر عهده دارد. عصب سه‌قلو شامل سه شاخه اصلی است، که یکی از آنها، شاخه سوم به نام عصب مندیبولار، به ماهیچه‌های جویدن متصل می‌شود. این عصب به ماهیچه‌ها اجازه می‌دهد که حرکات لازم برای جویدن غذا را انجام دهند و به این ترتیب نقش کلیدی در عملکرد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) ایفا می‌کند.
- تأمین خون: جریان خون به مفصل TMJ از طریق شاخه‌های کوچک شریان کاروتید خارجی تأمین می‌شود. این شریان، خون غنی از اکسیژن را به نواحی مختلف سروگردن می‌رساند و با تأمین خون کافی، عملکرد مناسب مفصل را تضمین می‌کند. این خون‌رسانی ضروری است تا مواد مغذی و اکسیژن لازم برای حفظ سلامت بافت‌های مفصل و جلوگیری از آسیب‌ها و اختلالات فراهم شود.
این ساختار منحصربه‌فرد به TMJ اجازه می‌دهد تا با نیروهای قابل‌توجهی که در طول جویدن ایجاد می‌شود، سازگار شود. همچنین، از معدود مفاصل بدن است که هم به‌صورت لولا و هم به‌صورت مفصل کشویی حرکت می‌کند. این الگوی حرکتی دوگانه، دامنه و اثربخشی حرکات فک را افزایش داده، اما به پیچیدگی و احتمال بروز اختلالات در عملکرد آن نیز کمک می‌کند.
آیا باید برای کلیک‌کردن فکم تحت درمان قرار بگیرم؟
کلیک فک می‌تواند نشانه‌ای از اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) باشد، اما در برخی موارد، این صدا بدون درد رخ می‌دهد و نیازی به درمان فوری ندارد. با این حال، اگر صدای کلیک با درد، محدودیت حرکت، یا ناراحتی هنگام جویدن یا صحبت کردن همراه باشد، توصیه می‌شود با پزشک یا دندانپزشک مشورت کنید. روش‌های درمانی ممکن است شامل دستگاه‌های داخل دهانی، داروهای ضدالتهابی، فیزیوتراپی، و در موارد پیشرفته، جراحی باشد.
اپیدمیولوژی اختلالات مفصل گیجگاهی فکی
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی از مشکلات شایعی هستند که می‌توانند افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهند، اما شیوع آنها در افراد 20 تا 40 ساله بیشتر است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این اختلالات در زنان بیش از مردان دیده می‌شود. عواملی مانند سابقه آسیب به فک، استرس، شرایط زمینه‌ای نظیر آرتریت و عاداتی چون دندان‌قروچه یا فشردن فک از جمله عوامل خطرساز در این زمینه هستند.
اتیوپاتوژنز مفصل گیجگاهی فکی
علل اختلالات مفصل گیجگاهی فکی متنوع بوده و می‌تواند ترکیبی از عوامل مختلف مانند مشکلات مکانیکی در ساختار مفصل، بیماری‌های تحلیل‌برنده مفصل و اختلالات عضلانی باشد. استرس و وضعیت نامناسب بدن نیز با افزایش تنش عضلانی و تغییر در تراز طبیعی فک می‌توانند این مشکل را تشدید کنند. همچنین، عوامل محیطی و ژنتیکی ممکن است در افزایش استعداد ابتلا به اختلالات TMJ نقش داشته باشند.
علائم اختلالات مفصل فکی گیجگاهی (TMJ)
علائم اختلالات TMJ می‌تواند متفاوت باشد، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
درد یا حساسیت فک: این علامت شایع اغلب در ناحیه مفصل فک یا عضلاتی که عملکرد فک را کنترل می‌کنند، احساس می‌شود.
صداهای کلیک، ترکیدن یا ساییده شدن: این صداها هنگام حرکت فک، به‌ویژه باز و بسته کردن دهان، ایجاد می‌شوند و ممکن است با درد همراه باشند یا نباشند.
مشکل در جویدن یا درد هنگام جویدن: برخی افراد هنگام غذا خوردن ناراحتی یا دردی حس می‌کنند و ممکن است احساس کنند فک به‌درستی کار نمی‌کند.
قفل‌شدن فک: فک ممکن است در وضعیت‌های دهان باز یا بسته قفل شود یا گیر کند.
سردرد و گوش درد: این دو علامت اغلب به دلیل نزدیکی TMJ به گوش و تنش عضلانی مکرر در این ناحیه رخ می‌دهند.
درد صورت: درد می‌تواند به‌ویژه در اطراف فک و گونه‌ها روی صورت پخش شود.
محدودیت در حرکات فک: کاهش توانایی باز یا بستن کامل دهان.
راه تشخیص اختلال مفصل فکی گیجگاهی (TMJ)
تشخیص اختلالات TMJ شامل ترکیبی از ارزیابی بالینی و ابزارهای تشخیصی است:
- تاریخچه پزشکی: مرحله اول معمولاً شامل بحث دقیق علائم، سابقه آسیب فک، تاریخچه دندان و هر نوع درمان قبلی است.
- معاینه فیزیکی: یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی فک و صورت را از نظر حساسیت، کلیک کردن، ترکیدن یا مشکل در حرکت مفصل بررسی می کند.
- آزمایش‌های تصویربرداری: اسکن‌های اشعه ایکس، ام آر آی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) یا سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) ممکن است برای دریافت نمای دقیق از استخوان‌ها، دیسک مفصل و بافت‌های اطراف استفاده شوند.
- مدل‌های دندانی: گاهی اوقات، مدل‌هایی از دندان‌ها ساخته می‌شوند تا ببینند چگونه دندان‌ها به هم می‌رسند و آیا مشکلاتی در مورد بایت (اکلوژن) وجود دارد که می‌تواند بر TMJ تأثیر بگذارد.
- ارجاع به متخصصین: در صورت لزوم، ممکن است برای ارزیابی بیشتر به دندانپزشک متخصص در مسائل دهان و فک و صورت یا متخصص گوش و حلق و بینی (گوش، حلق و بینی) ارجاع داده شود.
این مراحل تشخیصی به اطمینان از یک ارزیابی جامع برای شناسایی دقیق اختلالات TMJ و تنظیم موثر درمان کمک می کند.
علل اختلالات مفصل گیجگاهی فکی چیست؟
اختلالات TMJ می‌تواند توسط عوامل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
- مشکلات ساختاری: ناهماهنگی دندان‌ها یا فک و فرسایش یا جابجایی دیسک مفصل.
- تروما: آسیب مستقیم به فک یا مفصل گیجگاهی فکی می‌تواند منجر به اختلالات TMJ شود.
- آرتریت: استئوآرتریت یا آرتریت روماتوئید در TMJ می‌تواند باعث بدتر شدن مفصل شود.
- دندان قروچه: فشردن یا ساییدن مکرر دندان‌ها فشار مضاعفی بر مفصل وارد می کند که می‌تواند منجر به اختلالات TMJ شود.
- استرس: استرس زیاد می‌تواند کلیک فک و سفت شدن عضلات را افزایش دهد و مشکلات TMJ را تشدید کند.
- عوامل ژنتیکی: برخی از افراد ممکن است از نظر ژنتیکی مستعد اختلالات TMJ باشند.
- تغییرات یا عدم تعادل هورمونی: این می‌تواند بر سلامت بافت‌های مفصلی، به ویژه در زنان تأثیر بگذارد.
علایم اختلالات مفصل گیجگاهی فکی کدام است؟
علائم اختلالات TMJ متفاوت است اما اغلب شامل موارد زیر است:
- درد یا حساسیت: در فک، اطراف گوش و گاهی تا صورت کشیده می‌شود.
- حرکات محدود: مشکل در باز کردن یا حرکت دادن کامل فک.
- صداهای کلیک کردن، ترکیدن یا رنده شدن: این صداها هنگام حرکت فک ایجاد می‌شود که ممکن است دردناک باشد یا نباشد.
- قفل کردن فک: فک باز یا بسته می‌شود.
- سردرد و گوش درد: اغلب با اختلالات TMJ همراه است.
- تورم صورت: در سمتی از صورت که TMJ آسیب دیده قرار دارد.
درمان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی کدام است؟
درمان اختلالات TMJ ممکن است شامل روش‌های زیر باشد:
- تغییر سبک زندگی: مدیریت استرس و پرهیز از حرکات اضافی فک مانند خمیازه‌های شدید و جویدن آدامس.
- مدیریت درد: استفاده از مسکن‌های بدون نسخه، کمپرس سرد و گرما برای کاهش درد و تورم.
- تمرینات فک: تمرینات ویژه برای کشش و تقویت عضلات فک، بهبود حرکت و کاهش درد.
- درمان ارتودنسی: برای اصلاح مشکلات تراز که ممکن است در بروز اختلالات TMJ نقش داشته باشد.
- آتل دندان یا محافظ دهان: برای جلوگیری از دندان‌قروچه و کاهش فشار بر فک.
- فیزیوتراپی: استفاده از تکنیک‌های تخصصی برای بهبود عملکرد مفصل و کاهش درد.
- داروها: مانند شل‌کننده‌های عضلانی، ضدالتهاب‌ها یا داروهای ضدافسردگی برای مدیریت علائم.
- جراحی: در موارد شدید، روش‌هایی مانند آرتروسکوپی، جراحی باز مفصل یا حتی تعویض مفصل در نظر گرفته می‌شود.
چه افرادی مستعد ابتلا به اختلال صدای فک هستند؟
برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به اختلالات کلیک فکی را که اغلب با مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) مرتبط است، در افراد افزایش دهند. در اینجا گروه‌هایی که بیشتر مستعد این مشکل هستند، آورده شده‌اند:
افراد با ناهماهنگی فک یا مشکلات بایت: ناهماهنگی فک می‌تواند فشار اضافی به TMJ وارد کرده و منجر به کلیک فکی و دیگر علائم شود.
افراد مبتلا به دندان‌قروچه: ساییدن منظم دندان‌ها، خصوصاً در شب، فشار زیادی بر مفاصل و عضلات فک وارد کرده و می‌تواند منجر به اختلال عملکرد و صدای کلیک شود.
افرادی که دچار استرس مزمن هستند: استرس می‌تواند باعث سفتی عضلات صورت و فک شود و مشکلات TMJ را تشدید کند.
بیماران مبتلا به آرتریت: استئوآرتریت یا آرتریت روماتوئید در مفصل فک ممکن است به تحلیل غضروف و ایجاد صدای کلیک و درد منجر شود.
افرادی که بیش از حد آدامس می‌جوند: حرکت مداوم و تکراری جویدن می‌تواند فک را تحت فشار قرار دهد.
افرادی که آسیب فک دیده‌اند: ضربه به فک یا TMJ می‌تواند منجر به مشکلات تراز یا آسیب شود و صدای کلیک ایجاد کند.
آپنه خواب
آپنه خواب یک اختلال خواب است که با وقفه‌های مکرر در تنفس در طول خواب مشخص می‌شود. اگرچه به طور مستقیم با اختلالات TMJ مرتبط نیست، استرس و خستگی ناشی از آپنه خواب می‌تواند تنش عضلانی و درد اطراف فک را تشدید کند و به طور بالقوه علائم TMJ را تشدید کند.
درمان مشکلات مفصلی به وسیله نایت گاردها
نایت گاردها که به عنوان محافظ دندان یا آتل اکلوزال نیز شناخته می‌شوند، اغلب برای درمان اختلالات TMJ و سایر مشکلات مربوط به فک استفاده می‌شوند:
جلوگیری از دندان قروچه: نایت گاردها با ایجاد یک مانع فیزیکی بین دندان‌های بالا و پایین، از سایش و پارگی ناشی از دندان قروچه جلوگیری می‌کنند، که می‌تواند استرس TMJ را کاهش دهد.
کاهش فشار دادن فک: نایت گاردها همچنین می‌توانند به شل شدن ماهیچه‌های فک در هنگام خواب کمک کنند و شدت فک را کاهش دهند.
نصب سفارشی: برای اثربخشی، نایت گاردها باید توسط یک متخصص دندانپزشکی به صورت سفارشی نصب شوند تا اطمینان حاصل شود که آنها به مسائل مربوط به تراز و بایت خاص بیمار رسیدگی می‌کنند.
بهبود هم ترازی فک: برخی از اشکال تخصصی نایت گاردها می‌توانند به تنظیم مجدد فک کمک کنند، که می‌تواند استرس روی TMJ را کاهش دهد و کلیک را کاهش دهد.
نایت گارد یک گزینه درمانی غیر تهاجمی است که می‌تواند به طور قابل توجهی علائم اختلالات TMJ، از جمله کلیک کردن فک، درد و ناراحتی را تسکین دهد. با این حال، برای افراد ضروری است که با یک متخصص دندانپزشکی یا پزشکی مشورت کنند تا اطمینان حاصل شود که علل اصلی علائم آنها به درستی تشخیص داده شده و مورد توجه قرار گرفته است.
چرا استفاده از نایت گارد ضروری است؟
استفاده از نایت گارد می‌تواند به دلایل مختلفی ضروری باشد، به ویژه برای افرادی که دچار دندان قروچه (دندان قروچه) یا اختلالات TMJ هستند:
- از ساییدن و فشردن دندان‌ها جلوگیری می کند: نایت گاردها به عنوان یک مانع محافظ بین دندان‌های بالا و پایین عمل می‌کنند و از ساییدن آنها بر روی یکدیگر جلوگیری می‌کنند. این به کاهش ساییدگی و پارگی روی دندان، حفظ مینای دندان و کاهش خطر شکستگی یا تراشه کمک می کند.
- فشار فک را کاهش می‌دهد: نایت گاردها به توزیع نیروی اعمال شده توسط فک فک کمک می‌کنند، که می‌تواند درد و فشار را در مفاصل و ماهیچه‌های فک کاهش دهد.
- درد و ناراحتی را کاهش می‌دهد: برای کسانی که دارای اختلالات TMJ هستند، نایت گارد می‌توانند علائمی مانند درد فک، سردرد، و ناراحتی صورت را با کمک به حفظ وضعیت آرام‌تر فک به میزان قابل توجهی کاهش دهند.
- الگوهای خواب را بهبود می‌بخشد: کاهش دندان قروچه و تنش فک می‌تواند منجر به خواب راحت‌تر و عمیق‌تر شود، زیرا علائم فیزیکی که ممکن است باعث بیدار شدن یا اختلال شود کاهش می‌یابد.
- صرفه جویی درازمدت: جلوگیری از آسیب ناشی از ساییدن و فشردن دندان‌ها می‌تواند نیاز به تعمیرات پرهزینه دندان را در آینده کاهش دهد.
دستورالعمل‌های مراقبت از نایت گارد
برای اطمینان از اینکه نایت گارد شما موثر و بهداشتی باقی می‌ماند، دستورالعمل‌های مراقبتی زیر را دنبال کنید:
مرتباً تمیز کنید: پس از هر بار استفاده، نایت گارد خود را با مسواک و خمیر دندان مسواک بزنید یا آن را با صابون ملایم و آب گرم بشویید تا زباله‌ها از بین بروند و از رشد باکتری‌ها جلوگیری کنید.
تمیزکاری عمیق هفتگی: نایت گارد را هفته‌ای یک بار در محلول پاک‌کننده دندان مصنوعی یا ترکیبی از سرکه و پراکسید هیدروژن قرار دهید تا به‌طور عمیق تمیز و ضدعفونی شود.
قبل و بعد از استفاده بشویید: همیشه نایت گارد را قبل از گذاشتن آن در دهان و بعد از بیرون آوردن آن با آب بشویید تا باقیمانده پاک کننده یا زباله از بین برود.
سایش و پارگی را بررسی کنید: به طور مرتب نایت گارد خود را برای هر گونه علائم ساییدگی، پارگی یا آسیب بررسی کنید. نایت گاردها بسته به جنس و شدت سنگ زنی معمولاً هر 1 تا 5 سال یکبار باید تعویض شوند.
به درستی نگهداری شود: نایت گارد خود را در یک ظرف محکم و دارای تهویه قرار دهید تا از آسیب محافظت شود و در فاصله زمانی بین استفاده کاملاً خشک شود. از قرار گرفتن در معرض دمای شدید خودداری کنید زیرا گرما می‌تواند مواد را منحرف کند.
از پاک کننده‌های خشن پرهیز کنید: از پاک کننده‌های حاوی الکل یا آب جوش برای تمیز کردن نایت گارد استفاده نکنید زیرا این مواد می‌توانند باعث تخریب مواد و کاهش اثربخشی آن شوند.
آن را به قرار ملاقات‌های دندانپزشکی بیاورید: از دندانپزشک خود بخواهید که تناسب و وضعیت نایت گارد خود را در طول معاینات منظم دندانپزشکی بررسی کند تا اطمینان حاصل شود که هنوز به درستی کار می کند.
سوالات متداول مفصل فکی گیجگاهی (TMJ)
کلیک کردن فک در یک طرف اغلب به دلیل عدم تعادل در حرکت یا تراز مفصل فک رخ می‌دهد. این می‌تواند ناشی از تراز ناهموار دندان‌ها، رفتارهای معمولی باشد که یک طرف فک را بیشتر از طرف دیگر فشار می‌دهد (مانند جویدن از یک طرف)، یا یک دیسک جابه‌جا شده در خود مفصل.
برای کاهش یا توقف کلیک کردن فک، مراحل زیر را در نظر بگیرید:
از حرکات زیاد فک خودداری کنید: عاداتی مانند جویدن آدامس، خمیازه کشیدن زیاد و خوردن غذاهای سفت را محدود کنید.
از بسته‌های گرما یا سرد استفاده کنید: برای کاهش التهاب و کاهش تنش عضلانی، آنها را روی ناحیه فک بمالید.
ورزش و کشش: تمرینات آرام فک ممکن است به بهبود هم ترازی و کاهش تنش کمک کند. برای انجام تمرینات مناسب با فیزیوتراپ یا دندانپزشک مشورت کنید.
مدیریت استرس: تکنیک‌هایی مانند تمرکز حواس، مدیتیشن یا مشاوره می‌تواند به مدیریت استرس کمک کند، که ممکن است فشار دادن یا ساییدن مربوط به استرس را کاهش دهد.
با یک متخصص مشورت کنید: دندانپزشک یا متخصص TMJ می‌تواند درمان‌هایی مانند نگهبانی شبانه، فیزیوتراپی یا در برخی موارد، روش‌های اصلاحی دندانپزشکی را ارائه دهد.
قفل‌شدن فک در سمت چپ، به طور خاص، می‌تواند به دلیل ناهماهنگی یا اختلال بارزتر در آن سمت مفصل یا عضلات فک باشد. این ممکن است شامل دررفتگی دیسک مفصل، دندان قروچه شدید در آن طرف یا آسیبی باشد که فقط یک طرف فک را تحت تاثیر قرار دهد.
قفل‌شدن فک در خواب معمولاً مربوط به دندان قروچه (دندان قروچه) یا فشردن است که می‌تواند در طول خواب به دلیل استرس یا اختلالات خواب افزایش یابد. این حرکت تکراری می‌تواند روی عضلات و مفصل فک بیش از حد کار کند و منجر به اسپاسم شود که فک را قفل می‌کند.
نادیده گرفتن کلیک کردن فک می‌تواند منجر به شرایط شدیدتری شود، از جمله:
درد و ناراحتی پیشرونده: علائم می‌توانند بدتر شوند، دردناک‌تر و مکرر شوند.
ساییدگی و پارگی مفصل فک: ناهماهنگی مداوم می‌تواند منجر به بدتر شدن مفصل شود و به طور بالقوه به درمان‌های تهاجمی بیشتری در آینده نیاز خواهد داشت.
کاهش کیفیت زندگی: درد و اختلال عملکرد مزمن می‌تواند بر خوردن، صحبت کردن و رفاه کلی تأثیر بگذارد.
قفل‌شدن ناگهانی فک می‌تواند ناشی از جابجایی حاد دیسک مفصل فک باشد که می‌تواند در حین حرکات ناگهانی یا هنگام جویدن اتفاق بیفتد. همچنین ممکن است در نتیجه اسپاسم عضلانی به دلیل فشار یا استرس بیش از حد فک باشد.
